Voor meer info over het project kijk ook op 12 x Holland

12xHolland is een intercultureel uitwisselingsproject met kunst als brug tussen mensen. Nederlandse kunstenaars worden uitgenodigd om gedurende een maand op het zuid-japanse eiland Hirado te komen wonen en werken. Op dit eiland stichtte de Nederlanders in 1609 hun VOC handelspost. 12xHolland streeft ernaar bij te dragen aan het algemene begrip en de interactie en communicatie tussen Nederland en Japan.

Voor de 12xHolland editie 2010 zijn twee Nederlandse kunstenaars uitgekozen om in november te gast te zijn, waaronder ik. Ik voel me zeer vereerd met deze uitnodiging. De bedoeling is dat ik een beeld maak voor het eiland. Dit construeer ik van ijzer wat ik terplaatse vind. Ook ga ik workshops geven aan kinderen en volwassenen en mag ik zelf een aantal lessen in japanse technieken volgen.

Het zal een vol programma worden, maar toch ga ik proberen om regelmatig verslag te doen van dit project op mijn website. Ik vertrek 30 oktober. Vanaf die tijd kan eenieder die geinteresseerd is mij digitaal volgen.

zondag 31 oktober, de aankomst:

Na een lange vlucht, met een overstap in Seoul ben ik gisteravond zeer vriendelijk ontvangen door een delegatie van de bevolking van Hirado-eiland. We hebben samen gegeten en gedronken totdat de jet-lag me overviel. In de stromende regen heb ik m’n weg naar het appartement gezocht waar ik de komende maand woon. Het is gelegen boven op een heuvel en heeft een prachtig uitzicht over het stadje.

maandag 1 november, het ontvangst:

Vanmiddag om half twee moest ik mijn opwachting maken bij de burgermeester van de stad. Ik werd als een koningin ontvangen, alle ambtenaren van het stadhuis stonden te applaudiseren..

Op de eerste verdieping in de kamer van de burgermeester, de heer Naruhiko Kuroda, was ook de pers ruim aanwezig. Onder het genot van een kopje groene thee en een gebakje werden er vriendelijke woorden uitgewisseld. Woorden van dank, hoop en verwachting.

Na het formele gedeelte weer terug naar de harde werkelijkheid; waar vind ik op het eiland een werkplek, hoe kom ik aan gereedschap, en waar vind ik mijn materialen?

We bezochten twee scheepswerven. Een oude scheepswerf in de stad Hirado die op de nominatie staat om gesloopt te gaan worden kan ik de komende maand gaan gebruiken als atelier. Een ongelofelijke romantische werkplek aan de haven.

Bij een andere scheepswerf die nog volop in gebruik is, net buiten de stad, informeerden we naar de mogelijkheid om lasapparatuur te huren en viste ik nog net voor de duisternis inviel een paar stukken betonijzer uit een berg afval.

dinsdag 2 november, de factorij:

Een mogelijke plek waar mijn sculptuur geplaatst zou kunnen gaan worden is de Nederlandse factorij. De eerste Nederlandse handelspost in Japan werd in 1609 op het eiland Hirado gevestigd door Jacques Specx, onderkoopman in dienst van de VOC. Een factorij is een kleine nederzetting van waaruit handel werd gedreven. Vaak bestond een factorij uit een paar pakhuizen met een hoofdkantoor erbij. In deze factorij werden de goederen gecontroleerd, gewogen en verpakt om ze geschikt te maken voor de lange zeereis, beschermd tegen zoute zeelucht en bederf.

In Hirado wordt al twee jaar gewerkt het pakhuis van de Nederlandse handelspost te herbouwen. Vanmorgen bezocht ik met Mr Masayuki Machida, voorzitter van de Culturele Raad in Hirado, het handelshuis. Met een ongelofelijke precisie en vakmanschap wordt er gewerkt om dit industriele erfgoed te reconstrueren. In september 2011 hoopt men klaar te zijn met de bouw en inrichting. Het zou fantastisch zijn als mijn beeld een plek zou kunnen krijgen in dit historische pand! En een  reden temeer om in september volgend jaar terug te gaan naar Hirado om aanwezig te zijn bij de opening………….

woensdag 3 november, dag van de cultuur:

Afgelopen zondag, toen ik aankwam op het eiland was het winderig en nat, er was net een typhoon gepasseerd. Maar sindsdien schijnt de zon, warm maar niet te heet. Prima weertje om bij te werken, maar daar is nog geen sprake van.

Nog geen electriciteit in mijn werkplaats, nog geen apparatuur. Aan ijzer geen gebrek op het eiland. Diverse slopen en scheepswerven waar gebruikt materiaal is te vinden. Ik ben op zoek naar betonijzer in diverse diktes. Op verschillende plekken heb ik al wat apart laten leggen wat terzijnertijd met een busje opgepikt kan worden. Het is even wennen om van iedereen afhankelijk te zijn. Ik kan niet wachten om te beginnen. Geduld is een schone zaak……………………………………………..

En vandaag werd er niet gewerkt op het eiland. Een nationale feestdag; de dag van de cultuur.

In “Hirado Bunka center” werden de hele dag presentaties gegeven van het culturele leven wat zich in de stad afspeelt. Dans, muziek, tai-chi en een tentoonstelling van beeldende kunst. Mooi om te zien hoe bevlogen de inwoners hun culturele verworvenheden koesteren en doorgeven aan de jongere generatie.

Op deze bijeenkomst ontmoette ik Yoshio Koteda, hij werkt voor het toeristenbureau en kan je veel vertellen over de geschiedenis van het eiland. Hij stelde voor om aan het eind van de middag naar Tabira, een dorpje verderop te komen om zoete aardappels te rooien. Een cooperatie van vrijwilligers beheert daar een stuk landbouwgrond, en het was tijd om te oogsten. Een aangename afsluiting van de dag, met je handen in de klei op zoek naar de zoete aardappel die honderden jaren geleden in Japan terechtkwam vanuit Zuid-Amerika. We proefden van de gepofte aardappels en kregen een zakje mee naar huis, met het advies ze in blokjes gesneden te stomen tot ze gaar zijn. Ook de innerlijke mens moet gevoed worden.

donderdag 4 november, de hotspots:

Ik heb nog geen kennisgemaakt met mijn benedenbuurvrouw. Als ik s’morgens de deur uitga is haar auto weg, en als ik in de  avond thuiskom is ze nog niet terug. Een actief oud dametje. Pas als de tv-geluiden mij bereiken, weet ik dat ze er weer is. Haar drie katten begroet ik wel iedere ochtend, maar die houden gepast afstand. De hond van de buren blaft als ik passeer, behalve vanmorgen. De buurman zat op de veranda fluit te spelen, en de hond was teveel onder de indruk van zijn spel.

Vandaag heb ik veel van het eiland gezien; scheepswerven, recyclingbedrijven en ijzerwerkplaatsen. Voor mij de hotspots van het eiland.

Op mijn zoektocht naar ijzer in het vrachtwagentje van Iso Moto, heuvel op heuvel af, genoot ik van de uitzichten. Het wuivende gras, de lapjes rode aarde die weer netjes waren omgeploegd en de bosjes rijstaren die hingen te drogen op rekken in de zon. En altijd met uitzicht op zee, die er kalmpjes bijligt.

Ik had een goede vangst vandaag, een vrachtwagentje vol met lijnen van ijzer waar ik een drie-dimensionale tekening mee ga bouwen.

Ook de visser die ik op mijn weg naar boven tegenkwam had een goede dag gehad. We hielden even stil en probeerden te communiceren. Maar mijn japans gaat nog niet veel verder als goedendag en dankjewel. Maar daar was ie al zo verrukt over dat ik uit het trommeltje wat ie bij zich droeg een warme zoete aardappel kreeg. Op de traditionele  manier klaargemaakt. Gestoomd.

vrijdag 5 november, de weg van de bloem:

In Japan ben je nooit alleen. Er is altijd wel een apparaat wat om een praatje verlegen zit. Als ik s’morgens  mijn bad vol laat lopen waarschuwt de dame in de thermostaatklok dat ik op tijd de kraan moet dichtdraaien. En om 5 uur s’middags wordt er op straat omgeroepen dat het gezellig is om snel naar huis te gaan, want het gezin dat wacht. Er schijnen zelfs wc brillen te zijn die tegen je praten. Maar dat heb ik nog niet meegemaakt. Die van mij is wel voorverwarmd en dat zit heel aangenaam.

In de 4 weken dat ik hier woon mag ik een aantal japanse technieken volgen. Setsuoko Furukawa stond mij vanmiddag al op te wachten in haar huis, gebouwd in traditionele stijl; tatamimatten op de vloer en muren van hout en papier. Ze leerde mij hoe je volgens de etiquette een huis moet betreden. Je schoenen uit bij de deur, en in zo’n positie neerzetten dat je er bij weggaan ook weer gelijk in kan stappen. Nou valt het niet mee om dat elegant te doen in mijn lompe bergschoenen.

Als er in huis een altaar is, kniel je daar even bij, je vouwt je handen tot een driehoek op de vloer, en buigt je hoofd.

Setsuko is mijn lerares Ikebana en leert mij hoe ik volgens de 500 jaar oude school van Ikenobo met een aantal bloemen in een vaas de natuur kan verbeelden. Volgens een vast patroon wordt er een boeket opgebouwd .

Het is niet te vergelijken met op de zaterdagmarkt een bosje bloemen kopen, de onderkant van de steeltjes snijden en een zakje voeding in het water doen. De weg van de bloem is nog heel erg lang.

Op initiatief van Ida Kleiterp, de andere kunstenaar die samen met mij een maand op het eiland verblijft, was er vanavond een bijeenkomst in een oud samurai-huis. Zij wilde graag een film die over haar was gemaakt presenteren. Ik had me daar niet op voorbereid, en het is ook niet mijn sterkste kant, mezelf aanprijzen. Maar ontwikkeling zit in de weerstand, in de dingen waar je juist nog niet zo goed in bent!  Ik was dus erg blij dat ik mijn laptop bij me had en dat ik voordat ik wegging Picasa had gedownload. Via een beamer werd de diaserie die ik vanmorgen samenstelde  geprojecteerd op een scherm, en ik moet eerlijk bekennen dat ik best wel trots ben op mezelf. Het beeldverhaal is positief ontvangen, en vooral enkele dames willen erg graag langskomen als ik aan het werk ben op de oude scheepswerf. Ik heb ze gezegd dat ze van harte welkom zijn.

Zaterdag 6 november, naar het oosten:

Japan bestaat uit 4 grote eilanden en ca. 4000 kleine eilandjes, gegroepeerd in een grote boogvorm. De afstand van Noord tot Zuid bedraagt zo’n 2800 km. Hirado is het meest westelijke puntje op het zuidelijke eiland Kyushu. Als je 4 uur met de auto oostwaarts rijdt kom je uit in Usuki, een stad in het meest oostelijke puntje van het eiland Kyushu.

Ieder jaar vindt in Usuki een bamboelantaarnfestival plaats. Op de reis naar het oosten genoot ik van het japanse landschap. Compacte berglandschappen, overwegend begroeid met naaldbomen. Een enkele esdoorn ertussen in herfsttinten. In een zeer luxe auto zoefden we over de snelweg, die regelmatig een tunnel indook. Als de geur van zwavel ons bereikte wisten we dat we een sluimerende vulkaan passeerden. Ook de diverse rookpluimpjes tussen de bergkammen wezen ons hier op.

Usuki is een prachtig stadje met veel bewaarde oude elementen. Door het decor van deze stad en de duizenden kaarsjes in bamboestokken ontstond er een wondermooie sfeer.

Het deed me denken aan het jaarlijkse festival, “Buren bij kaarslicht”. Maar dit oogde verfijnder.

In bamboestokken waren tekeningen uitgesneden die met gekleurd of wit papier beplakt door kaarsjes werden uitgelicht. Ruimtelijke objecten van bamboestokken, straten en trappen vol met lichtjes, een plein bezaaid met licht in allerlei kleuren.

Ik liet me meevoeren door de mensenmassa, die zeer gedisciplineerd, voetje voor voetje, het ene na het andere straatje in zich opnam.

zondag 7 november, de erotische prent:

Omdat het vannacht erg laat was geworden besloot ik het vandaag wat rustig aan te doen. Mijn ijskast moest weer worden aangevuld, en de zondag is in Japan een prima dag om te gaan shoppen. In bijna elke winkeletalage hangt een flyer van 12xHolland. Dat is erg prettig, als ik een winkel binnenloop herkent bijna iedereen mij van de foto en is het contact snel gemaakt.

Vlak bij de haven liep ik een winkel binnen met aardewerk. Een aardige dame verzocht mij wat rond te kijken. Terwijl ik het oude en nieuwe aardewerk van wat dichterbij wilde bekijken, kwam haar man binnen. Hij herkende me van de foto, begroette me allervriendelijkst en nodigde me uit om mee naar de overkant van de straat te lopen.

De ruimte waar we binnengingen was ingericht  met vitrines. Trots stond ie stil voor elke vitrine met zijn privee verzameling oude kunst. China, Korea, Indo-China, Thailand, Japan en ook Nederland, elk land zijn eigen vitrine.

Ik was erg onder de indruk van zijn collectie, en hij verzocht me boven ook nog een kijkje te nemen. Zelf bleef hij beneden, wat me logisch voorkwam, iemand moet op de winkel passen.

Toen ik bovenkwam begreep ik waarom hij discreet beneden was gebleven, hij wilde me niet in verlegenheid brengen. In de vitrines hingen honderden werken met erotische kunst. De kleurige kleding nog mooi om de lijven gedrapeerd met de focus op de geslachtsdaad. Die tot in alle details, zonder enige schaamte, op papier en aardewerk was afgebeeld. Ik nam ruim de tijd alles goed te bekijken.

In de supermarkt betrapte ik mezelf erop dat ik in mijn winkelmandje allerlei soorten paddestoelen had verzameld. Lekker voor in de omelet bij het ontbijt.

maandag 8 november, de schoonheid van het verval:

Futaba lease kwam vanmorgen een dieselagregaat en een lasapparaat afleveren. De oude scheepswerf is al twee jaar afgesloten van elektriciteit.

De agregaat kan 100 en 200 volt leveren. Dat is precies goed. Het chinese slijptolletje lust graag 100 volt, en het lasapparaat moet gevoed worden met 200 volt. Ik heb nog nooit eerder met een agregaat gewerkt. Om niet in de dieselstank om te komen plaatsten we het monster zo ver mogelijk weg van mijn werkplek. De bediening is eenvoudig. Een knop om ‘m aan te zetten en een draaiknop om ‘m op te voeren tot 200 volt en 60 hertz.

Ik mag alles gebruiken wat ik vind op de werf. En alles is er. Ik heb mijn werkplek er mee ingericht. Ik maakte een tafel om op te werken, borg mijn gereedschap op in een oude ijskast en vond zelfs een bankje voor als ik gasten krijg.

Helaas was de meneer van het leasebedrijf de lasdraad vergeten en de meter van de gasfles bleek stuk. We spraken af dat ie 4 uur later terug zou komen om alles werkend te maken.

Ik gebruikte mijn tijd om de werf verder te verkennen en raakte gefascineerd door de schoonheid van het verval.

Het zout van de zee laat ijzer corroderen en verf op blikken en boten afbladderen. Ik maakte detailfoto’s van de aftakeling.

Met een bestelautootje van Futaba werd het lasdraad en de drukmeter nabezorgd. Maar bij het installeren van de lasdraad bleek een essentieel onderdeel in het lasapparaat nog te ontbreken. Morgen om 10 uur komt de meneer van het verhuurbedrijf voor de derde keer terug om alles werkend te maken.

dinsdag 9 november, groei en bloei:

Er staat een straffe wind sinds maandag, het wordt hier kouder. Ook op de werf is het tochtig. Ik trek zoveel mogelijk laagjes over mekaar. De pijn in mijn hoofd en keel negeer ik.

Op de werf heb ik nu alles werkend. Onder toeziend oog van 5 mannen testte ik vanmorgen de slijptol en het lasapparaat. Ik moest m’n werkbank eerst ontroesten om de stroom beter te laten geleiden.

Remco Vrolijk maakte wat foto’s van het gespetter.

Remco is de enige Nederlander op het eiland en werkt sinds 3 jaar op het gemeentehuis van Hirado als coordinator internationale betrekkingen.

Hij spreekt vloeiend japans en is mijn vertaler in complexe situaties. Zoals vanmiddag tijdens mijn tweede les  Ikebana, een techniek die voortkomt uit het boedhisme. Tijdens het opbouwen van het boeket vraag ik honderduit en mijn lerares Setsuoka vindt het prettig dat ik zo nieuwsgierig ben. Geduldig beantwoordt zij al mijn vragen onder het motto; als je anderen tot bloei laat komen, groei je zelf ook mee.

woensdag 10 november, fantasiedieren:

Kinderen hebben zoveel fantasie.

Vanmorgen om half 10 werd ik opgewacht  door 26 leerlingen van de Tabira Higashi lagere school. In een tuincentrum had ik de hele voorraad dun ijzerdraad in allerlei kleuren opgekocht. Mooi materiaal voor kinderen. De opdracht was om fantasiedieren te maken. Anderhalf uur lang waren 26 kinderen geconcentreerd bezig om draadfiguren te bouwen.

Het kostte weinig moeite om bij kinderen in de leeftijd van 7 t/m 9 jaar de fantasie te prikkelen. De twinkeling in hun ogen vertelde mij dat ze genoten van de opdracht. En toen ik ze uit een blikje allemaal een Hollandse boterbabbelaar liet kiezen onder het mom dat zo’n Hollands snoepje de fantasie extra prikkelt waren ze niet meer te stuiten.

Na anderhalf uur geconcentreerd werken werd op het bureau van de leraar de verzameling dieren getoond. Menige dierentuin zou hier jaloers op zijn geweest.

donderdag 11 november, post van de buurvrouw:

Mijn dagelijkse ochtendritueel, een heet bad en een kopje koffie met warme melk werd vanochtend wreed  verstoord. Het gas was op. Noodgedwongen belde ik aan bij de benedenbuurvrouw. Zij liet me binnen in haar huis, rende rond in d’r keuken, en maakte voor mij groene thee en een ontbijtje.

Uiteindelijk nam ze plaats aan de tafel tegenover mij en schilderde twee velletjes vol met japanse karakters. Van boven naar beneden, en van rechts naar links.

Ik nam de brief in ontvangst en vroeg aan Remco de boodschap van mijn buurvrouw te ontcijferen.

De buurvrouw verontschuldigde zich, maar zou het erg leuk vinden om met mij  te ontbijten en in de avond samen te eten. Zij was een vrouw alleen en had behoefte aan wat gezelligheid. Ze wilde mij wel een kijkje in de Japanse keuken geven als ik wat italiaanse recepten voor haar had.

Op de terugweg van mijn werkplaats naar huis liep ik het gemeentehuis binnen en vroeg Remco een reactie op het briefje  te schrijven in de trant van dat ik het leuk vind dat zij een avond voor mij kookt, en dat ik een andere avond voor haar zal koken. In een plastic tasje hing ik deze boodschap zojuist aan haar deurknop, met nog een boeket wat ik meekreeg van Setsuoka en de krant van vandaag die de journalist van de Nagasaki newspaper mij op de werf kwam brengen, met een artikel over mij op de voorpagina.

vrijdag 12 november, de toerist:

Vooral s’morgens kom je ze tegen. Als ze net de bus uitstappen. In groepen van 10, hoed of pet op, tas op de rug, het fototoestel binnen handbereik; de toerist.

Hirado heeft op toeristisch gebied heel wat te bieden. Een kasteel, tempels en een kerk, en een historisch museum. Het Matsura Historisch Museum is gevestigd in een villa van de Matsura clan. Een familie van krijgers en handelaren, die eeuwenlang de baas was in Hirado totdat halverwege de vorige eeuw het feodale systeem werd ingevoerd en Hirado werd ingelijfd door de prefectuur van Nagasaki.

Het museum herbergt een aantal oude stukken die wel de moeite van het bekijken waard zijn.

Ik was vooral onder de indruk van de verzameling vlinders. Ik heb geen idee of deze vlinders intussen uitgestorven zijn, ik zou ze op mijn tocht naar boven graag eens ontmoeten.  Ze maken op mij een tijdloze indruk.

Een uitgerolde prent met een getekend  verhaal vond ik ook erg grappig. Maar wat zou het zijn, een getekend sprookje voor kinderen? In ieder geval een verre voorloper van de manga, het Japanse stripverhaal.

zaterdag 13 november, vis:

M’n beeld groeit. En ik groei mee.

Ik besluit dat ik mezelf vanavond maar eens ga trakteren op een avondje uit. Vlakbij de haven zag ik vorige week een leuk restaurant. Terwijl ik de nog levende vissen in het aquarium fotografeerde kwam de kok naar buiten rennen en vroeg me binnen te komen.

Twee aardige gasten in de keuken, een kleurrijk restaurant en ook binnen een grote vijver met vis. Lekker makkelijk, geen problemen met de menukaart. Ik wijs gewoon een mooie vis aan.

Ik stop nog snel een boek van Haruki Murakami met korte verhalen in mijn tas. Alleen gaan eten is toch een beetje kaal. Als ik geen aansluiting vind met andere gasten kan Haruki me tijdens het eten vergezellen.

zondag 14 november, een mooie dag voor de dood:

Tussen de boedhistische tempel, de shintoschrijn en de katholieke kerk  liggen de doden van de stad te rusten.

Japan kent 3 grote geestelijke stromingen; het shintoisme, het boedhisme en het confucianisme. Geen van deze drie religies kent een God. Daardoor kan je zowel shintoist als boedhist zijn.

Dat is ook wel zo praktisch. Het shintoisme houdt zich vooral bezig met het leven en het boedhisme met de dood. Het shintoisme probeert door middel van de reiniging, zowel fysiek als geestelijk, de mens in harmonie te brengen met de natuur, het leven. En het boedhisme is gestoeld op de filosofie dat het leven lijden is, met ziekte, lichamelijk verval en de dood als consequentie.

Elke familie in Japan gaat naar z’n eigen boedhistische tempel. Zij ondersteunen de monnik en zijn familie financieel en zijn daardoor verzekerd van de service van een mooie begrafenis. De monnik komt thuis voor de ceremonie, of wat steeds vaker gebeurt, de ceremonie vindt plaats bij de begrafenisondernemer.

Terug naar het land der levenden. Kimiko Mori belt me. Of ik een workshop wil geven met gekleurd ijzerdraad op een festival. Om kwart voor 3 wacht ze me op bij het informatiecentrum aan de haven.

Zondagsrust, dat kennen ze niet in Japan.

maandag 15 november, toekomstvoorspelling:

Tweederde van de bevolking van Japan, zo’n 83 miljoen mensen, zijn aanhanger van het shintoisme. Deze stroming vindt zijn oorsprong in het animisme. Centraal in het shintoisme staat het begrip kami.  Alles wat puur is bezit kami. en komt voor verering in aanmerking. Dat kan zijn de geest van een voorouder, de zon, maar ook een verschijnsel zoals groei of vruchtbaarheid.

Het ritueel wordt uitgevoerd bij het huisaltaar of in een shintoschrijn.

De ingang van een shintoschrijn wordt gevormd door een Torij.

Dichter bij de schrijn vormt een gevlochten koord van stro de aanduiding van de woonplaats van de kami, met aan weerszijden twee beelden van honden, leeuwen of vossen die het terrein bewaken.

Veel bezoekers komen naar de schrijn voor een toekomstvoorspelling. Ze trekken een houten staafje uit een bus en met het daarop geschreven nummer gaan ze naar de priester die hen een geschreven voorspelling overhandigt. Is de voorspelling gunstig dan wordt ie in de buurt van het heiligdom opgehangen.

dinsdag 16 november, het cadeau:

Gisteren liep ik met m’n ziel onder m’n arm, vandaag met een doos vruchten.

Sawako, een dame die aanwezig was tijdens mijn dia-presentatie wilde mij graag met twee van haar vriendinnen ontmoeten. We spraken af bij de hete bron midden in het centrum, waar je een voetenbadje kan nemen. Het water uit de hete bron was uitzonderlijk heet vandaag. We maakten wat grapjes met mannen op leeftijd die ook een bad namen en nadat we onze roodverbrande voeten droogden nam ik ze mee naar mijn tijdelijke werkplaats.

Ik liet ze mijn werkplek zien, startte de generator, draaide de gasfles open in de veronderstelling dat ze me aan het werk wilden zien. Maar zover kwam het niet.

De drie vriendinnen wilden me heel graag een cadeau aanbieden, een grote doos met vruchten, waarvan ik de naam ben vergeten maar die smaken naar perzik. Net zo zoet, maar de  bite is steviger.

Ik was verrast! Ik vertelde ze dat hun timing geweldig was.Dat ik me gisteren wat eenzaam had gevoeld en dat er nu opeens zomaar drie dames voor me stonden met een cadeau. Ze glunderden en vertelden me over hun speciale verbond.

De ene dame kweekte rozen, zo’n tweehonderd verschillende soorten, de andere dame was kunstenaar in het samenstellen van een boeket en Sawako fotografeerde de bloemen.

Ik liet ze weten dat ik het geweldig vond dat ze zo’n hecht trio vormden, zowel in de kunst als in de vriendschap.

Uiteindelijk kwam ik erachter dat ze graag mijn dia-serie nog eens wilden zien. Ik nodigde ze uit naar mijn appartement te komen omdat daar mijn labtop lag. Maar druk, druk, druk, zoals alle japanners. Dat ging vandaag niet meer lukken.

We maakten de afspraak dat ik volgende week met mijn laptop langskom en dan ook de rozen, de boeketten en de foto’s kan bewonderen.

woensdag 17 november, vers als een kus:

De buurvrouw pakt het groots aan. Ze heeft hulptroepen ingeschakeld. Tot diep in de nacht hoor ik beneden mij het gerinkel van potten en pannen. Etensgeuren dringen door tot in mijn slaapkamer. Ik besluit slechts te ontbijten want ik wil haar niet teleurstellen.

In de communicatie tussen mensen kan een boel misgaan. Woorden schieten tekort of zijn juist overbodig. Een dissonantie in de toon, een foute toespeling, te weinig diepgang.

In het contact met mijn buurvrouw speelt dit alles geen enkele rol. Ik zal van haar eten genieten, en een glimlach doet wonderen. Naast wat cadeautjes besluit ik ook mijn laptop mee naar beneden te nemen. Foto’s van mij en mijn gezin, mijn woonomgeving en mijn werk zal haar een beter beeld geven van wie ik ben.

Het loopt allemaal anders. Niet alleen de buurvrouw verwelkomt me, maar nog vijf dames, die me gelijk in de keuken aan het werk zetten. Ik mag de inktvis in reepjes snijden. Onder de kraan pulk ik met een mes de blauwe oogjes eruit. Een van de vrouwen legt me uit dat de inktvis zo vers is als een kus, en om te demonstreren wat ze bedoelt krijg ik een vette kus op mijn wang.

Als alle voorbereidingen klaar zijn hurken we aan tafel. We vullen blaadjes zeewier met rijst, rauwe vis, komkommer en rettich, rollen het op en dopen het in de sojasaus. Het grote voordeel is dat je dit gerecht met je vingers mag eten. Geen moeilijk gedoe met stokjes.

De dames babbelen en ik geniet. Ze willen erg graag mijn dia-serie zien. De complimenten zijn als een warme douche. De buurvrouw, die 75 is en een bedrijf runt met 12 werknemers, is van mening dat mijn werk in Japan een commercieel succes zou kunnen worden. Ik glimlach.

Volgende week ga ik voor de dames koken.

donderdag 18 november, discipline:

Als je op straat iemand opeens een hele diepe buiging ziet maken weet je dat er een belangrijk persoon voorbijkomt. Een dokter, of een notaris. Hoe hoger iemands status, hoe dieper de buiging.

In het zakelijke leven is het eerste wat je doet je visitekaartje uitwisselen. Met twee handen pak je je kaartje, maakt een diepe buiging en overhandigt je gegevens. Op dezelfde manier krijg je dan een kaartje terug. Mijn portemonee puilt al aardig uit van het netwerken.

In de omgang zijn de mensen heel vriendelijk en beleefd. In het openbaar zullen ze nooit hun stem verheffen.

Orde en netheid worden ook zeer op prijs gesteld. In huizen, scholen en tempels doe je je schoenen uit en trekt pantoffeltjes aan. Op de twee scholen waar ik deze week workshops gaf krijgen de kinderen s’middags een warme lunch. Maar voordat ze buiten mogen gaan spelen moeten ze eerst de hele school poetsen. Op hun knieën, met een nat lapje, kruipen de kinderen over de vloer om alle gangen en klaslokalen te boenen.

Tuinen worden geharkt, heggetjes keurig geknipt en de dode bloemen worden uit de plant verwijderd.

De arbeidsdiscipline is hoog. Men werkt van s’morgens vroeg tot laat in de avond, is altijd stipt op tijd, en men probeert de sfeer te veraangenamen met een grapje.

Huisvrouwen rennen op hun hakjes door de supermarkt om de boodschappen voor het avondeten in te slaan.

Ik vraag me af wanneer japanners de tijd nemen om te relaxen. En hoe ze stress, zorgen en problemen verwerken. Wanneer komt hun schaduwzijde naar boven. S’nachts in hun dromen?

vrijdag 19 november, sake:

Sake oftewel rijstwijn wordt al eeuwen in Japan gebrouwen. In Hirado staat ook een brouwerij. Tanigawa werkt hier en legt mij uit hoe door fermentatie van rijst en water een alcoholisch product ontstaat. Eerst wordt de schil van de rijstkorrel verwijderd, en dan wordt de kern van de rijstkorrel gewassen, geweekt en gestoomd. Aan de gestoomde rijst wordt koji en gist toegevoegd. Koji is een schimmel die het zetmeel van de rijst afbreekt en omzet in suikers. Suiker en gist doen de alcohol ontstaan. Na drie weken wordt het vloeibare deel uit het papje geperst en kan er gebotteld gaan worden.

Tot het begin van de twintigste eeuw werd de sake gebrouwen in houten tonnen, die daarna werden vervangen door stalen tanks met emaille.

Na het bottelen en filteren voegt men tenslotte water toe waardoor het alcoholpercentage van 20% wordt teruggebracht tot ongeveer 16%.

Rijstwijn hoeft niet lang op het vat. Het is een hele jonge wijn. Na een half jaar gaat ie in de fles.

Sake kan zowel koud, op kamertemperatuur of heet worden gedronken. De wijn die Tanigawa mij aanbeveelt is lekker als dessertwijn en kan koud gedronken worden.

Ik sla het dessert over. De sake, koud uit de ijskast smaakt heerlijk. Kampai!

zaterdag 20 november, karakter:

Het Nederlandse alfabet telt 26 letters. Daar rijgen we onze woorden en zinnen mee aan elkaar.

In Japan leren kinderen op de lagere school 800 karakters. Op de middelbare school komen daar nog eens 1200 karakters bij. Ga je filosofie studeren op de universiteit dan moet je toch wel zo’n 20.000 karakters in je vocabulaire hebben wil je op abstract niveau kunnen communiceren.

De japanse karakters, kanji, zijn kunstwerkjes op zich. RuchiroTateishi heeft er zijn beroep van gemaakt, in navolging van zijn vader, om in een paar penseelstreken met inkt een karakter op papier te zetten. Als kunstvorm. Hij ondertekent ze met een rood stempel die hijzelf heeft uitgesneden.

Ruchiro doet z’n uiterste best om mij in een paar avonden te leren hoe ik een kanji, volgens de regels die daarvoor staan, op papier moet zetten. Maar zo simpel is dat nog niet. De karakters zijn opgebouwd uit lijntjes en de volgorde waarin deze geschreven worden ligt per karakter vast. Ook de schrijfrichting van een lijn, meestal van links naar rechts en van boven naar beneden moet volgens vaste regels gevolgd worden. De druk die op het penseel wordt uitgeoefend bepaalt de dikte van de lijn.

Het kost me erg veel moeite om de karakters goed uit te drukken omdat ik gehinderd wordt door alle regeltjes. Het denken zit me in de weg. Maar Ruchiro blijft geduldig en vult het ene na het andere velletje rijstpapier met lijnen van inkt.

zondag 21 november, reiniging:

Ik heb m’n werk afgerond in de scheepswerf; twee lijntekeningen in ijzer. Ik heb ze vandaag zwart gespoten  om het effect van de driedimensionale tekening extra te versterken. Thuis gebruik ik graag matte  verf, maar hier moet ik genoegen nemen met glanzend. Morgen ga ik op zoek naar een fotograaf die 10 foto’s op A4 formaat kan uitprinten. Detailfoto’s van het verval. Komende vrijdag zal ik mijn werk presenteren, dus zo lang laat ik jullie nog even in spanning.

Na dagen lang in de diesellucht van de agregaat,en het slijpstof van het ijzer ben ik wel toe aan een algehele reiniging.

In het Hirado Kaijo Hotel heeft men een onsen. Een onsen is een bad met water uit  een warmwaterbron. Japan is een land met vele actieve vulkanen en daardoor zijn er duizenden onsen verspreid over het land. Men vindt ze vaak in hotels en kuuroorden. Men beweert dat het water  grote hoeveelheden opgeloste stoffen en mineralen bevat die goed zijn voor de huid en een geneeskrachtige werking hebben.

Bij de ingang van het hotel koop ik een kaartje en krijg twee handdoekjes overhandigd. Omdat ik de jongen van de kassa met vragende ogen aan blijf kijken neemt ie me mee, en na diverse gangen en trapjes wijst ie me de ingang van de vrouwenafdeling. Ik leg mijn kleren in een mandje en loop met m’n twee handdoekjes naar binnen. Er zitten een paar vrouwen op plastic krukjes bij een kraan die zich grondig inzepen met een van de handdoekjes. Ik volg hun voorbeeld.

Als ik al het stof en de verfresten heb verwijderd dompel ik me in het warme bad. Samen met twee jonge meisjes, drie vrouwen op leeftijd en een jonge moeder met kind geniet ik van het warme bad. Als ik terugloop naar huis tintel ik over mijn hele lijf en voel me als herboren.

maandag 22 november, de stempel:

Gisteravond heeft Ruchiro, mijn leraar Shodo, mijn voornaam in japanse karakters omgezet. We gaan samen een stempel maken. De meester is streng maar rechtvaardig. Telkens weer moet ik in een klein vierkantje op papier de drie japanse karakters die mijn naam vormen repeteren. Tot ze een verbinding aangaan en de juiste sfeer uitdrukken.

In spiegelbeeld wordt dit ontwerp met inkt op een blokje steen getekend. Met een kleine steenbeitel volg ik stukje voor stukje de lijnen zodat er reliëf ontstaat. De uitgesneden lijnen zullen in de stempel de witte kleur van het papier houden, de rest van de stempel de rode kleur van de drukinkt.

Het resultaat is prachtig. Ik ben nu de trotse bezitter van een eigen stempel. In de toekomst kan ik mijn werk op papier signeren met deze authentieke handtekening. En voor de presentatie van mijn foto’s a.s vrijdag komt de stempel heel goed van pas.

donderdag 25 november, de laatste loodjes:

De laatste dagen op het eiland vliegen om en zijn overvol met workshops, etentjes en voorbereidingen voor de presentatie. Weinig tijd voor mijn dagboek.

Morgenvroeg om 11 uur is de presentatie in het park aan de haven. Maar hopen dat het droog blijft. Voor het Holland Handelshuis heb ik een beeld gemaakt met de titel “het pakhuis”. Het geeft de sfeer weer van het pakhuis toen het nog volop in bedrijf was; de arbeiders, de goederen, het gebouw. Maar dan in geabstraheerde vorm.

Voor de stad Hirado heb ik een draadbeeldje gemaakt als dank voor de gastvrijheid en ter herinnering aan mijn workshops die ik in diverse scholen gaf, met als titel “fantasiedier”.

10 foto’s met als titel “de schoonheid van het verval”, of zoals ze hier in Japan zeggen, Sabi, complementeren mijn presentatie. Detailfoto’s van corroderend ijzer, afbladderende verfblikken en ingevreten zout. De sfeer van mijn tijdelijke werkplek op de werf.

Morgen volgt een fotoverslag.

vrijdag 26 november, de presentatie:

Om 11 uur vanmorgen werd de presentatie feestelijk geopend door de kinderen van de kleuterschool “ai no sono”( de tuin van de liefde). Ze genoten zichtbaar van het ritme in vierkwartsmaat op de Japanse drum.

Na de onthulling gaf de burgemeester, onder het voorbehoud geen kunstkenner te zijn, een scherpe analyse van mijn werk, en sprak mooie woorden.

Hij herkende in het beeld “het pakhuis” heel duidelijk de sfeer van werkende mensen die goederen versjouwden, en hoopte dat het een mooie plek zou krijgen in het Dutch trading house.

In het beeld met de titel “fantasiedier” zag hij een draak wat in Japan symbool staat voor geluk en bescherming.

En bij de detailfoto’s van het verval sprak hij uit verbaasd te zijn dat Hirado zoveel schoonheid bezit. Waar de bewoners van Hirado gewoonlijk aan voorbijgaan wordt opgemerkt en vastgelegd door een kunstenaar uit Nederland.

zaterdag 27 november, het afscheid:

Schalen vol eten en flessen met drank om het afscheid wat verteerbaarder te maken. Gisteravond in het Cultureel centrum was er een afscheidsfeestje. In een laatste toespraak bedankte ik de vrijwilligers voor alle hulp en aandacht. Zij hebben mij het gevoel gegeven thuis te zijn op dit eiland.

Er werden cadeau’s uitgewisseld. De foto’s van de expositie, met achterop mijn eigen stempel, werden verdeeld, en ik kreeg ook een stapel cadeau’s.

Om 1 uur vertrok ik vanaf de aanlegsteiger en verliet Hirado, het eiland waar ik een maand heb gewoond en gewerkt. Het is een ongelofelijke ervaring geweest. Ik heb Japan van binnenuit een beetje leren begrijpen.

De lijnen Japan-Nederland zijn gelegd, en ik hoop dat in de toekomst de band steviger zal worden.

Alle indrukken laat ik nu even bezinken. Het zal vast een boel stof tot inspiratie zijn.

Maar eerst ga ik een rondreis maken door Japan. Na dit rustige eiland lijkt het me een mooi contrast om grote moderne steden zoals Kyoto en Tokyo te bezoeken. Om toch een wat completer beeld te krijgen.

Mijn dagboek eindigt hier. Ik hoop dat ik jullie een beetje heb kunnen meenemen op reis.